Ze Lwowa do Chamonix. W 100-lecie urodzin Tadeusza Wowkonowicza

13 marca - 9 czerwca 2013

Galeria Sztuki XX wieku w willi Oksza

Wystawa powstała w 100-lecie urodzin Tadeusza Wowkonowicza. Organizatorzy wystawy: Muzeum Narciarstwa im. Stanisława Barabasza w Cieklinie, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie

i Muzeum Tatrzańskie. Honorowy patronat nad tym wydarzeniem objął Andrzej Bachleda-Curuś – najsłynniejszy polski narciarz alpejski.

Wystawa jest poświęcona postaci Tadeusza Wowkonowicza, którego życie było związane z nartami i górami oraz ze Lwowem, Zakopanem i Chamonix. Wowkonowicz był znanym narciarzem w okresie międzywojennym. Odnosił narciarskie sukcesy głównie w biegach sztafetowych, uczestniczył między innymi w wielkich zawodach, Mistrzostwach Świata FIS 1939 w Zakopanem. Po kampanii wrześniowej 1939 znalazł się we Francji, a potem w Szwajcarii. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał we Francji na stałe. Od początku zamieszkania w Chamonix, Tadeusz Wowkonowicz utrzymywał ścisłe kontakty z Polską i Polakami (w największym stopniu z Józefem Zubkiem i Józefem Nyką). Relacjonował również wydarzenia sportowe z terenu Francji dla kilku polskich gazet i czasopism. Był osobą powszechnie lubianą i szanowaną. Wystawa przypomina tę niezwykle ciekawą postać. Wśród prezentowanych na wystawie dokumentów znajduje się korespondencja prezesa PZN, Aleksandra Bobkowskiego: do polskiej drużyny narciarskiej z Chamonix, do ówczesnego Prezydenta FIS Oestgaarda oraz kilkaset zdjęć dokumentujących dzieje polskiego narciarstwa w latach 1940-1948, pochodzących z archiwum rodziny Wowkonowicza w Chamonix.

Dokumenty te są umieszczone na planszach oraz folderach dużego formatu. Część oryginalnych dokumentów jest prezentowanych w gablotach. W maju autorzy wystawy planują organizację „Dnia Wowkonowicza”, podczas którego odbędzie się szereg prezentacji i spotkań. O terminie tego wydarzenia poinformujemy Państwa niebawem. Patronem wystawy jest Andrzej Bachleda-Curuś, najbardziej utytułowany polski narciarz alpejczyk, przyjaciel Tadeusza Wowkonowicza.

Autorzy wystawy:

Zbigniew Sokalski, instruktor narciarski, absolwent ENSA w Chamonix, wieloletni członek i działacz SITN, przyjaciel Tadeusza Wowkonowicza.
Leon Rak, instruktor i trener narciarski, wieloletni członek SITN, pracownik naukowo-dydaktyczny Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, prodziekan ds. studenckich Wydziału Pedagogicznego
Wojciech Szatkowski, Muzeum Tatrzańskie, komisarz wystawy ze strony Muzeum Tatrzańskiego

Prezentowane materiały pochodzą ze zbiorów: rodziny Wowkonowiczów, Andrzeja i Bartłomieja Zubków, Stanisława Stobieckiego, Józefa Nyki, Jerzego Michalskiego

Tadeusz Wowkonowicz - rys biograficzny

Tadeusz Wowkonowicz urodził się 4 lipca 1912 r. we Lwowie. Był synem Kazimierza i Heleny (z domu Praidl). Ojciec Tadeusza był rzemieślnikiem, a matka zajmowała się domem. Wowkonowiczowie mieli też córkę Jadwigę, starszą od Tadeusza o 4 lata. Początkowo rodzina zamieszkiwała na ul. Bronowskiej we Lwowie naprzeciwko Cytadeli, później u zbiegu ul. Zielonej i ul. Jabłonowskich.

Od najmłodszych lat Tadeusz interesował się sportem. Jako nastolatek Tadeusz uczęszczał na zajęcia sportowe lwowskiego Klubu Sportowego „Czarni”. W tamtych latach organizacja ta posiadała sekcje piłki nożnej, narciarską i hokejową. Tadeusz z całą pewnością uprawiał wówczas wszystkie te dyscypliny. Na nartach Wowkonowicz zaczął zjeżdżać już w wieku 8 lat. Pierwsze kroki na nich stawiał w pobliżu domu rodzinnego na stokach Cytadeli i Pohulanki.

W wieku 14 lat Tadeusz po raz pierwszy wyjechał do Zakopanego. Wyjazd ten wywarł na Tadeuszu ogromne wrażenie. Zafascynowany narciarstwem i Tatrami, od tego momentu, corocznie spędzał w Zakopanem niemal cały okres zimowy. Na początku lat 30. XX wieku zamieszkał na stałe w Zakopanem. W tym okresie startował już regularnie w zawodach narciarskich. Pierwszy znaczący w skali ogólnopolskiej sukces sportowy odniósł Wowkonowicz w biegu sztafetowym 5 x 10 km o Mistrzostwo Polski na sezon 1933/1934. Był on wtedy członkiem sztafety Sekcji Narciarskiej zakopiańskiego „Sokoła”, a jego zespół zajął trzecie miejsce i zdobył brązowy medal. W kolejnym sezonie narciarskim Tadeusz Wowkonowicz startował w zawodach narciarskich reprezentując SN TS „Wisła” Zakopane. Decyzję o reprezentowaniu zespołu SN „Wisły” najprawdopodobniej podjął po konsultacjach i ze wsparciem płk. Franciszka Wagnera - członka Zarządu SN TS „Wisła”, który zainteresował uzdolnionym młodym narciarzem. W Zakopanem Tadeusz zamieszkał w domu przy ul. Zamoyskiego, w którym na parterze mieściła się kawiarnia „Nietota”. Narciarstwo nie było jedyną formą sportowej aktywności Wowkonowicza. Po zamieszkaniu w Zakopanem uprawiał również hokej na lodzie w zakopiańskim „Sokole” oraz ZTŁ. Tadeusz Wowkonowicz był zdolnym i wartościowym polskim narciarzem, wielokrotnym medalistą Mistrzostw Polski w latach 1934-1939.

Po rozpoczęciu II wojny światowej Tadeusz przedostał się przez „zieloną granicę”, jak wielu polskich narciarzy w tamtym czasie (m.in. Aleksander Rozmus, Jan Kula, Józef Zubek, Jan Haratyk, Mieczysław Wnuk), do Armii Polskiej tworzonej przez gen. Władysława Sikorskiego we Francji. Został przydzielony do sekcji sanitarnej w II Dywizji Strzelców Pieszych dowodzonej przez gen. Bronisława Prugar-Ketlinga. Po rozpoczęciu przez Niemcy działań wojennych przeciwko Francji, dywizja weszła do boju i po kilku dniach ciężkich walk oraz wyczerpaniu zapasów amunicji, w czerwcu 1940 r., przekroczyła granicę francusko-szwajcarską gdzie została internowana. Podczas internowania Tadeusz Wowkonowicz pracował wraz z innymi polskimi żołnierzami na terenie Szwajcarii zwiększając jej zdolności obronne. Pomimo trudnych warunków, w jakich znajdowali się internowani żołnierze, Wowkonowicz wraz z kolegami podejmowali różne formy aktywności sportowej i turystycznej. W okresie letnim Tadeusz brał udział w meczach piłki nożnej oraz w wycieczkach turystycznych i wysokogórskich. W okresie zimowym natomiast uprawiał przede wszystkim narciarstwo. Wraz z innymi internowanymi narciarzami organizował wycieczki treningi oraz szkolenia narciarskie. Wielokrotnie Tadeusz wraz z kolegami startowali w zawodach organizowanych przez lokalne organizacje narciarskie oraz w zawodach o obsadzie międzynarodowej. Niejednokrotnie możliwość uprawiania narciarstwa wiązała się z ryzykiem naruszenia przepisów obowiązujących internowanych żołnierzy.

Po zakończeniu internowania w 1945 r. dywizja została ponownie przeniesiona na terytorium Francji, a następnie rozformowana. Jeszcze przed rozformowaniem dywizji. Tadeusz Wowkonowicz wraz innymi żołnierzami-narciarzami, postanowili utworzyć polską drużynę narciarską, która mogłaby startować w zawodach narciarskich rozgrywanych we Francji i Szwajcarii. Ich starania uzyskały poparcie dowództwa Armii Polskiej na zachodzie oraz Aleksandra Bobkowskiego, wieloletniego prezesa Polskiego Związku Narciarskiego (PZN) z okresu międzywojennego, który mieszkał wówczas w Genewie. Działania inicjatorów doprowadziły do dopuszczenia polskich narciarzy do startu w serii zawodów, jakie m.in. Międzynarodowa Federacja Narciarska (FIS) organizowała w Alpach. Siedzibą polskiej drużyny narciarskiej stało się Chamonix. Trudna sytuacja osobista żołnierzy na emigracji spowodowała, że część z nich wróciła do Polski, a część pozostała na zachodzie lub wyjechała z Europy. Jeszcze w czasie Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Sankt Moritz w 1948 r. PZN ustalił reprezentację narciarską składającą się z zawodników krajowych oraz pozostających na emigracji.

Tadeusz Wowkonowicz zamieszkał w Chamonix we Francji, gdzie poślubił mieszkankę Les Praz - Antoinette. W 1948 r. rodzina Wowkonowiczów powiększyła się o syna Andrzeja. Tadeusz z żoną utrzymywali się z prowadzenia małego sklepu z prasą i pamiątkami. Wowkonowicz kontynuował swoją przygodę z narciarstwem, pracując z francuską młodzieżą w miejscowym klubie narciarskim w roli działacza i trenera. Udzielał się również jako sędzia narciarski Francuskiej Federacji Narciarskiej w licznych zawodach, szczególnie w skokach narciarskich.

Od początku zamieszkania w Chamonix, Tadeusz Wowkonowicz utrzymywał ścisłe kontakty z Polską i Polakami (w największym stopniu z Józefem Zubkiem i Józefem Nyką). Relacjonował również wydarzenia sportowe z terenu Francji dla kilku polskich gazet i czasopism. Do Chamonix, w okresie powojennym, przyjeżdżało wielu Polaków, głównie alpinistów, których celem była wspinaczka w masywie Mont Blanc. Przebywali tam również często polscy narciarze startujący w zawodach w pobliżu Chamonix. Przyjeżdżali również Polacy do jednej z najlepszych na świecie szkół dla instruktorów narciarskich - Ecole Nationale de Ski et d’Alpinisme w Chamonix. Tadeusz Wowkonowicz stał się dla nich wszystkich opiekunem i przyjacielem. Tadeusz nigdy nie przyjął francuskiego obywatelstwa, podkreślając tym swoją polskość. Świadkowie twierdzili wręcz, że celowo mówił niepoprawnie w języku francuskim, aby podkreślić swoje pochodzenie, z którego był dumny. Swoją postawą i pracą dla lokalnej społeczności zyskał ogromny szacunek mieszkańców Chamonix oraz przebywających tam Polaków. Za pomoc udzielaną alpinistom, Polski Związek Alpinizmu mianował Tadeusza Wowkonowicza swoim honorowym członkiem, a Stowarzyszenie Polskie w Genewie wystąpiło do Prezydenta RP o nadanie mu Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski. Odznaczenie to Tadeusz Wowkonowicz przyjął w Konsulacie Polskim w Lyonie, w maju 1996 r.

Tadeusz Wowkonowicz zmarł w Chamonix 14 kwietnia 2005 r. We wspomnieniu o min Józef Nyka napisał: „Był na niewielu wysokich alpejskich szczytach, nie zaliczył żadnej trudnej drogi, zasłużył jednak na trwałe miejsce w kronikach polskiego alpinizmu i w sercach polskich sportowców licznie odwiedzających rejon Mont Blanc”.

Zdjęcia ze zbiorów Muzeum Narciarstwa im. Stanisława Barabasza w Cieklinie

Zobacz także